коллекторлық қызметті өркениетті жүргізу тақырыбы жиі және әдетте әлеуметтік желілер мен БАҚ-ты дүрліктірген резонанстық оқиғалардан кейін немесе белгілі саясаткерлердің «… коллекторлық компаниялар қарыз алушылардың құқықтарын бұзбауы тиіс, олар 90-шы жылдардағы сілкіністерге ұқсамауы тиіс, қорқынышты тудырмауы тиіс. Сондықтан олардың қызметін бақылауды қамтамасыз ету өте маңызды «.
Қарыздарды өндіріп алудың өркениетті нарығына не әкелуі мүмкін? Коллектор кім болады — кеңесші-психолог немесе 90-шы жылдардың шайқаушысы болып қала ма?
Бұл сұрақтарға «Іскерлік Қазақстан» нарыққа қатысушылардан — ҚР Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің Қаржылық қызметтерді тұтынушылардың құқықтарын қорғау департаментінің директоры Александр Терентьев пен Қазақстанның Ұлттық коллекторлар палатасының төрағасы Нұрбол Жапаровтан жауап беруін сұрады.
Александр Терентьев: Біз қазір нарық қатысушыларымен талқылап жатқан негізгі мәселе — «Коллекторлық қызмет туралы» Заңға түзетулер. Коллекторлық қызмет ерекше және әлеуметтік сезімтал болғандықтан, біз қаржылық қызметтерді тұтынушылардың құқықтары мен мүдделерін қорғауға, әсіресе неғұрлым осал санатты қорғауға ерекше көңіл бөлеміз. Сондықтан коллекторлық агенттіктердің қарызды өндіріп алудың неғұрлым өркениетті нысаны болып табылатын және әлемде кеңінен таралған қарызды сотқа дейін реттеу тәжірибесін қолдануы маңызды. Мұндай тәсіл тек несие берушіге ғана емес, борышкерге де тиімді: ол екі тарапқа да айтарлықтай уақыт, еңбек және қаржы шығындарынан құтылуға мүмкіндік береді. Сотқа дейінгі өндіріп алу сатысында борышты қайта құрылымдаудың әртүрлі нысандарын пайдалана отырып, борышкер мен кредитор үшін өзара тиімді шарттарда берешекті өтеу, қаржылық міндеттемелерді орындауды бөліп-бөліп төлеудің әртүрлі түрлерін қолдану туралы мәселені шешуге болады.
Коллекторлық агенттіктердің өздері мамандандырылған орталықтарда медиация арқылы қарыздарды өндіріп алуды сотқа дейінгі реттеуді қолдануға дайын және қазірдің өзінде қолдануда.
Нұрбол Жапаров: Борышкерге ол үшін бар барлық мүмкіндіктерді (медиация, қайта қаржыландыру, төлемдерді кейінге қалдыру, жаңа кестеге қол қою және т.б.) пайдалана отырып, сот талқылауына дейін несие берушімен келісу қажет, олай болмаған жағдайда берешек сот шығындары мен жеке сот орындаушысының сыйақысы есебінен қосымша өседі. Берешектi сотқа дейiн реттеудi шешуде коллекторлық агенттiктерге және/немесе кредиторларға үлкен рөл берiледi, өйткенi борышкер көптеген жағдайларда дауды шешудiң өзiнiң атына берешектi өтеудiң жеке кестесiн ұсыну сияқты тәсiлiн қарастыруға дайын. Кредиторлардың (екінші деңгейдегі банктердің, микроқаржы ұйымдарының) осы мәселенің мәнін дұрыс түсінуіне (дағдарыс жағдайларынан шығу жолдарын іздеуге) көбінесе қоғамдағы әлеуметтік шиеленісті алып тастауы да байланысты. Уәкілетті органға барлық қаржы институттарымен тиісті түсіндіру жұмыстарын жүргізу қажет деп санар едім.
2017 жылы «Коллекторлық қызмет туралы» Заң қабылданды. Оны қабылдаудың алдында азаматтардың коллекторлық агенттіктердің іс-әрекеттеріне көптеген шағымдары болды. Қазір олардың қызметі заңнамамен реттеледі, бұл өндіріп алудың өркениетті нарығын қалыптастыру үшін бастапқы нүктеге айналды. Егер 2017 жылы коллекторлық компаниялардың саны 900-ге жеткен болса, қазір олардың 200-і Агенттікте ресми тіркеуден өткен. Әр түрлі себептерге байланысты 35 компания тізілімнен шығарылды. Бірақ уақыт бір орында тұрмайды және жұмыс істеуге де, жақсартуға да болады. Сондықтан қазір қолданыстағы Заңға бірінші кезекте коллекторлық агенттіктердің жұмыс әдістеріне, олардың борышкерлермен дұрыс қарым-қатынасына, құқықтық нормаларды сақтауға қатысты ұсыныстар мен өзгерістер енгізілуде.
Александр Терентьев: Біз ай сайын шағымдарға мониторинг жүргізіп отырамыз және мынаған назар аудардық: борышкерлердің коллекторлық агенттіктер мен жекелеген коллекторлардың іс-әрекеттеріне шағымдарының үндестігі өзгерді. Егер бұрындары шағымдардың көпшілігінде коллекторлардың лайықсыз мінез-құлқы көрсетілсе және қарыз алушылар мемлекет атынан қорғауды іздесе, қазір қатаң тұжырымдаудан консультация алатын неғұрлым адалдарға көшу үрдісі байқалады. Мысалы, төлемдерді кейінге қалдыру немесе коллекторлық агенттікте қарызды өтеудің жаңа кестесін жасау мүмкіндігі мәселелері бойынша. Өндіріп алудың өркениетті нарығын дамыту өз жемісін береді. Өндіріп алу кезіндегі іс-әрекеттердің көріністері азайып барады, нарыққа қатысушылар өз міндеттерін түсініп, құқықтық алаңда әрекет ете бастайды.
Алайда, жекелеген коллекторлық ұйымдар әлі күнге дейін өндіріп алу кезінде жосықсыз тәжірибені қолданады: коллектордың шарт талаптарын өзгертуге, төлемдердің жаңа кестесін жасауға, берешек сомасына қатысты жаңылыстыруға, өтеуге мәжбүрлеуге мүдделі еместігі.
Нұрбол Жапаров: Коллекторлардың борышты өндіріп алу кезінде жосықсыз тәжірибені пайдалануына жол берілмейді және олар үшін үлкен қауіп төндіреді, себебі пайда іздеу кезінде анық шығын да алуға болады! Коллекторлар өздерінің міндеттерін дұрыс түсініп, борышкерлермен өзара қарым-қатынастарының дұрыстығын нақ осы құқықтық алаңда көруі үшін,ҚР Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі Қазақстанның Ұлттық Коллекторлар палатасымен бірлесіп, және бұдан әрі де коллекторлардың заңсыз әрекеттерінен қаржылық қызметтерді тұтынушыларға көмек көрсету жөніндегі белсенді жұмыс жалғасатын болады. Борышкерлер коллекторлық агенттіктермен даулы және даулы мәселелерді сотқа дейін реттеуді қамтамасыз ету үшін https://stop-collector.kz/, жедел желі телефондары +7 707 573 0000, +7 727 339 89 57. (Қазақстан Ұлттық Коллекторлар Палатасының жобасы).
Заңнаманы жетілдіру ең алдымен борышкер мен коллектор арасындағы қарым-қатынастарды өркениетті құруға бағытталған. Бүгінгі күні заңнамаға өзгерістер енгізуді талап ететін коллекторлық агенттіктердің қызметі бойынша проблемалық мәселелерге борышкерден берешекті өндіріп алу кезінде адамдардың кең тобына коллекторлық құпияны ашу, борышкерлер мен үшінші тұлғаларға қоңырау шалу саны бойынша шектеулерді бұзу, коллекторлық агенттіктердің әртүрлі телефон нөмірлерінен өзара іс-қимылы жатады. Түзетулерде коллектордың кредитормен міндеттемелермен байланысты емес үшінші тұлғалармен өзара іс-қимылын шектеу, борышкермен жасалған банктік қарыз (микрокредит) шартында осындай шарт болған кезде, сондай-ақ борышкердің орналасқан жерін немесе байланысын анықтау мақсатында ғана өзара іс-қимыл жасау ұсынылады. Сондай-ақ коллекторлық агенттікте тіркелмеген телефон нөмірлерінен борышкермен өзара іс-қимылға тыйым салу ұсынылады. Борышкермен өзара іс-қимыл жасаудың барлық жағдайларын міндетті аудио және бейне тіркеуді енгізу.
Халықаралық тәжірибеде Коллектордың әдеп кодексі сияқты құжат бар, ол ең алдымен қарыз алушылардың құқықтарын қорғауға бағытталған. Онда коллекторлар заңды бұзатын немесе борышкерді қорлайтын жазалау әдістерін қолданбайтыны жазылған. Енді кез келген қорқытуға немесе қорлауға жол берілмейді. Сондай-ақ әлемдік тәжірибеде коллекторларға арналған тренинг-орталықтар танымал, онда өндіріп алушыларды ең күрделі жағдайларда да қарызды қайтарудың жоғары тиімділігін көрсете отырып, қатаң құқықтық алаң шеңберінде әрекет етуге үйретеді. «Кәсіби жазалау институтын» құру және дамыту адамдардың білікті қоғамдастығын қалыптастырады. Бұл ретте мемлекет коллекторлық компанияларды бақылап қана қоймай, оларды арнайы тізілімге енгізеді, нарық қатысушыларымен бірге әрбір өндіріп алушыны оқытады және дамытады. Қазіргі уақытта қашықтықтан өндіріп алуды дамыту әсіресе өзекті болып отыр. Қазір әлемде автоматты жұмыс құралдары біртіндеп енгізілуде: робот-коллекторлар, болжамды қоңырау шалу жүйелері және Big data және жасанды интеллектті пайдалануға негізделген коммуникациялардың басқа да түрлері.
Александр Терентьев: Мұндай процестерді автоматтандыру мемлекеттік органдармен интеграцияны талап етеді, ал бұл әрқашан қосымша инвестициялар. Сондықтан бизнестің онлайн түрленуіне жедел әрекет ете алатын, тиісті инфрақұрылымды дайындап, өндіріп алу процесінің сапасына нұқсан келтірмейтіндей байланыс арналарының қауіпсіздігін қамтамасыз ете алатын, сондай-ақ шынайы этикалық өндіріп алу қағидаттарын іске асыра алатын коллекторлық нарық ойыншылары ғана қалады. Сондай-ақ халықтың қаржылық сауаттылығын арттырып, оларға қаржыны басқаруды ғана емес, сондай-ақ қарыз алушы ретіндегі өз әрекеттері үшін жауапкершілікті үйрету қажет. Берешектi реттеу тәртiбi көбiнесе олардың борышқа қатынасы мен өзiнiң мiндеттемелерiне байланысты. Әрбір адам нақты борышкер үшін де, жалпы ел экономикасы үшін де мерзімі өткен берешектің болуы қандай теріс салдарларды қалыптастыратынын түсінуі маңызды.
Әңгімеге қатысушылар алдағы жылдары реттеу анағұрлым жетілдіріледі деген пікірге келді: бірінші орынға қаржылық қызметтерді тұтынушы шығады, сондықтан жосықсыз коллекторлар, ал көбінесе олар көбінесе көшпелі өндіріп алуға маманданған және шағымдардың 80% -дан астамы тиесілі шағын агенттіктер нарықтан кетуге тиіс болады. Ірі ойыншылар борышкерлерге жасалған қысымнан олардың қаржылық сауаттылығын арттыруға және қиын қаржылық жағдайдан шығу жолдарын іздестіруге көшіп, өз стандарттары мен практикаларын қайта өңдеуге тиіс болады. Осының бәрі борышкерлерге қауіп төндіретін коллектор-сындырушы бейнесінен арылуға және борышкерге оның қарыздармен нақты жағдайынан оңтайлы жол табуға көмектесетін және қоғамдағы шиеленісті төмендететін қаржылық консультант бейнесіне көшуге көмектеседі. Өндіріп алу нарығының мұндай эволюциясы бүкіл қаржы жүйесінің эволюциясына: оның қайта ойластырылуына және қоғамның қаржылық сауығуына әкеледі.
Дереккөз: dknews.kz
